Czym jest orkisz?
Orkisz to zboże, które należy do rodziny wiechlinowatych, powszechnie znanej jako trawy.
Historia orkiszu
Orkisz ma długą i bogatą historię, z dowodami wskazującymi, że był uprawiany przez wczesne cywilizacje, w tym te w Mezopotamii, około 9000 lat temu. Często nazywany "maszerującym zbożem" rzymskiej armii, stanowił podstawowy pokarm dla żołnierzy w drodze. Legenda głosi, że wojownicy na terenach dzisiejszych Niemiec spożywali orkisz przed bitwami, imponując rzymskim legionistom, którzy również wprowadzili go do swojej diety. To zboże dostarczało długotrwałej energii, umożliwiając im pokonywanie długich dystansów.
Odniesienia do orkiszu można również znaleźć w Biblii, w Księdze Wyjścia i Księdze Ezechiela. Od około 2500 do 1700 roku p.n.e. orkisz był uprawiany w Europie Środkowej, a później rozkwitał na ubogich glebach dolin i stoków Alp. Do XX wieku pozostawał szeroko uprawianym zbożem w południowych Niemczech, Szwajcarii i Austrii.
Migracja z Europy do Ameryki pod koniec XIX wieku przywiodła orkisz do Nowego Świata, gdzie do 1910 roku zbierano go na ponad 600 000 akrów rocznie. Jednak w latach 70. XX wieku jego produkcja w USA niemal zniknęła z powodu nowoczesnych technik rolniczych i hybrydyzacji pszenicy, które oferowały bardziej efektywne plony. Podobny trend zaobserwowano w Europie, gdzie tradycyjne zboża, takie jak orkisz, znane z ochronnej łuski, straciły na popularności. Łuska, chociaż trudna do usunięcia, ma istotne zalety: chroni ziarno przed szkodnikami i niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, co redukuje potrzebę stosowania szkodliwych pestycydów. Co ciekawe, orkisz nie jest narażony na skażenie opadem radioaktywnym, co zostało zaobserwowane po katastrofie w Czarnobylu, gdzie orkisz wykazał śladowy, bo dziesięciokrotnie niższy poziom zanieczyszczenia niż pszenica.
Łatwość uprawy i naturalna organiczność
Orkisz jest niezwykle łatwy w uprawie i nie wymaga nawozów ani specjalnych warunków glebowych. Rośnie dobrze na różnych terenach, nawet na wysokościach powyżej 1000 metrów. Jego odporność sprawia, że jest odporny na zimno i choroby. Zwykle sieje się go jesienią, a zbiera na końcu lata w sierpniu. To zboże doskonale rozwija się naturalnie, bez chemikaliów, wykazując odporność zarówno na susze, jak i nadmiar opadów. Może być wielokrotnie sadzone w tym samym miejscu, nadal dając dobre plony.
Orkisz zachowuje swoje korzystne składniki odżywcze podczas procesu mielenia, w przeciwieństwie do wielu produktów pszenicznych, które często tracą te zdrowotne składniki. Zarówno mąka jasna jak i pełnoziarnista uzyskana z orkiszu w dalszym ciągu utrzymuje swoje bogactwo odżywcze. Co ważne, chleb orkiszowy zawiera prawie 50% więcej białka wysokiej jakości niż chleb pszeniczny, co czyni go atrakcyjną opcją dla osób stosujących dietę nisko-węglowodanową. Jest również preferowany przez osoby z nadwrażliwością na współczesne odmiany pszenicy. Chociaż orkisz zawiera gluten, jego struktura różni się od struktury pszenicznego glutenu, co ułatwia jego trawienie.
Korzyści zdrowotne orkiszu
Orkisz jest ubogi w kategorię krótkich węglowodanów znaną jako FODMAP (fermentowalne oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole), które prowadzą do dyskomfortu trawiennego. To sprawia, że jest łagodniejszy dla wrażliwych układów pokarmowych w porównaniu do wielu nowoczesnych odmian pszenicy, które były hodowane dla wysokiej zawartości glutenu. Gluten w orkiszu jest delikatniejszy i rozpuszczalny w wodzie, co zwiększa jego strawność i pozwala na skuteczne wchłanianie składników odżywczych.
Wysoka zawartość błonnika w orkiszu nie tylko wspomaga trawienie, ale również przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu. Pokarmy bogate w błonnik szybciej przechodzą przez układ trawienny, co jak wskazują badania, jest istotne w redukcji ryzyka raka jelita grubego. Dodatkowo, struktura węglowodanów długo-związkowych w orkiszu zapewnia powolne uwalnianie energii, a jego indeks glikemiczny jest niższy w porównaniu do wielu zbóż. Niższy IG pomaga w poprawie wrażliwości na insulinę, co oznacza, że organizm wymaga mniejszych ilości insuliny do regulacji poziomu glukozy we krwi.
Pod względem odżywczym orkisz jest bogaty w niezbędne witaminy i minerały. Zawiera znaczące ilości witamin z grupy B (B1, B2, B6), które pomagają w przetwarzaniu żywności na energię i wspierają zdrowie nerwów oraz mięśni. Witamina A jest niezbędna w utrzymaniu zdrowego wzroku oraz pięknej, zdrowej skóry. Witamina E, obecna w orkiszu, działa jako przeciwutleniacz, chroniąc komórki przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Dodatkowo, orkisz jest bogaty w magnez, który jest istotny dla funkcji mięśni i nerwów, a także w potas i żelazo, które są kluczowe dla transportu tlenu w krwi. Mangan w orkiszu wspiera trawienie, zdrowie kości oraz prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Jednym z unikalnych składników orkiszu jest tiocyjanat czyli rodanid, który wzmacnia funkcję immunologiczną i sprzyja wzrostowi wszystkich rodzajów komórek w organizmie, co czyni go znaczącym dodatkiem do każdej diety. Chroni przed alergiami i nowotworami, stabilizując ściany komórkowe i zapobiegając przenikaniu substancji rakotwórczych do komórek, chroniąc je przed rozwojem zmian nowotworowych.
Zdrowie serca i kości
Orkisz jest również doskonałym źródłem fitoestrogenów i lignanów, związków, które mogą pozytywnie wpływać na poziom cholesterolu, elastyczność naczyń krwionośnych i metabolizm kości. Badania sugerują, że te fitoskładniki mogą spowolnić wzrost nowotworów związanych z hormonami oraz mieć korzystny wpływ na zdrowie sercowo-naczyniowe. Co więcej, zauważono, że orkisz pomaga w łagodzeniu objawów menopauzy i wspiera zdrowie kości, co czyni go wszechstronnym zbożem w kontekście różnych problemów zdrowotnych.
Nastrój i zdrowie psychiczne
Ostatnie odkrycia naukowe wskazują na silny związek między zdrowiem jelit, a samopoczuciem emocjonalnym. Problemy trawienne, takie jak zespół jelita drażliwego (IBS), często współwystępują z lękiem i depresją. Zdrowy układ pokarmowy przyczynia się do bardziej pozytywnego stanu emocjonalnego. Orkisz zawiera tryptofan, aminokwas, który jest prekursorem serotoniny—hormonu związanego z uczuciem szczęścia—jak również melatoniny, która reguluje rytmy snu i czuwania. Co ważne, orkisz dostarcza wszystkich dziewięciu niezbędnych aminokwasów, których organizm ludzki nie może samodzielnie produkować, a które należy dostarczyć mu w formie pożywienia.
